Aitwar, płótno, Paweł Zych

Opis

U dawnych Bałtów niezwykle rozpowszechniony był z jednej strony kult węży jako przyjaciół gospodarstw ludzkich, z drugiej zaś popularność opowieści o aitwarach – przyjaznych domowych duchach (żmudzkie äitvaras oznacza „doglądający spichrza”). Stąd też aitwary pojawiały się nie tylko jako koty, koguty czy ptaki latające, ale szczególnie często pod postacią gadów – węży, a nawet pewnego rodzaju smoków. Odmianą aitwarów były pukisy – nieduże opiekuńcze smoki, które przynosiły do gospodarstw pieniądze. Bałtyjski aitwar/pukis był więc w pewnym sensie odwrotnością słowiańskiego Żmija, który z pasją… pozbawiał gospodarstwa dobytku. Odległym echem postaci pukisa, przetworzonym
przez chrześcijańską demonologię, jest być może ognisty smok spod Skwierzyny.
Szeroko znanym podaniem dawnej Rzeczypospolitej była żmudzka opowieść o dziwnym gadzim potworze panującym nad wężami, który prześladował gospodarza za to, że ten odszedł od dawnego kultu węży. Jest to jedyny aitwar (choć w oryginale nie jest określany tą nazwą), który z uwagi na popularność legendy stał się bardziej charakterystycznym reprezentantem tych stworzeń. Aitwar ze Żmudzi nosi przy tym niektóre cechy późniejszego Króla Wężów.